Δ Α Υ Γ Α Τ Α
......
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ
......
(Σταύρου Γερασίμου Λουκάτου, Αθήνα 6 Μαρτίου 1960)
Σημείωση του συγγραφέα: <Ενταύθα μεταχειρίζομαι το λεκτικόν του κ. Μαρίνου Δαυή (Βαγγελάτου) χωρίς να παραλείψω λέξιν>
.......το 1582 έγινε κάποια στάσις εις το χωριό Τζίτσα (Αβέρωφ-Τσότος) της Ηπείρου, τους στασιαστάς, μεταξύ των οποίων και ο καλόγερος Δαυγής, τους εξώρισε ο Διοικητής και κατέφυγον αυτοί εις το νησί μας ήσαν οικογένειαι μεταξύ των οποίων και η οικογένεια του μετά χηρείαν Ιερομονάχου, ως αναφέρει ο Κουτσοπαναγής ήσαν εν συνόλω 32 άτομα. Άμα εφθάσανε στη Κεφαλλωνιά παρουσιαστήκανε στο Διοικητή που έμενε στο Κάστρο και εζητήσανε προστασία και άσυλο. Ο Διοικητής τους υπόσχετο ότι θα τους βοηθήση υπό τον όρον να εγκατασταθούν εις την περιοχή του Αστέρα. Τι να κάμουν οι δυστυχείς αυτοί Πρόσφυγες εδεχθήκανε. Τους στέλνει εις τον υποδιοικητήν που έμενε στα Δηλεινάτα και αυτός τους υπέδειξε τα όρια της περιοχής και τους είπε να διαλέξουνε το μέρος που θέλουνε να εγκατασταθούνε και αυτοί εδιαλέξανε το επάνω μέρος του χωριού.
Πολλές φορές ελέγαμε γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν επήγαιναν σε μέρος ομαλό να εγκατασταθούν; Ο Κουτσοπαναγής δίδει την εξής εξήγησιν.
1ον. Ότι εις την θέσιν αυτήν υπήρχανε πολλά βαθουλώματα μέσα στο έδαφος, σαν σπήλαια που θα μπορούσανε να τα χρησιμοποιήσουνε προσωρινώς ως κατοικίας και θα είνε σωστό τούτο γιατί και σήμερα ακόμη σόζωνται ίχνη από τις τρώγλες που καθίσανε.
2ον. Απέχανε 10 λεπτά της ώρας από το παμπάλαιο μοναστήρι της Λάμιας που θα μπορούσανε να πηγαίνουν να λειτουργούνται.
3ον. Απέχανε 2 περίπου χιλιόμετρα από τα πηγάδια της Λάμιας που θα πέρνανε νερό και 2 1/2 περίπου χιλιόμετρα από το μεγάλο χωριό εις το οποίον υπήρχανε τρόφιμα, Γιατρός, Φαρμακείο, Αστυνομία, Δικαστήριο κ.λ. και
4ον. Διότι κοντά στο χωριό και εις απόστασιν 5 λεπτών της ώρας υπήρχε έδαφος για άμεση καλλιέργεια, προς το Κομπί δηλαδή.
Η Κυβέρνηση ανέλαβε να τους τροφοδοτεί δωρεάν επί τρεις μήνες με αλεύρι, λάδι , σαπούνι και αλάτι, τους παρεχώρησε ακόμη 3 μουλάρια και 12 ασκιά για να κουβαλούν νερό από τη Λάμια. Υπό τύπον δανείου δε, τους παρεχώρησε η Κυβέρνηση, πρόβατα, γίδια, σπόρους για να σπείρουν και 2 κυνηγετικά όπλα.
Επιδίδονται αμέσως να κατασκευάσουν τις καλύβες τους, να ανοίξουν στέρνες, να καλλιεργούν τη γη, και συν το χρόνω αναπτύξανε κτηνοτροφίαν και ιπποτροφίαν αξιόλογο.
Μετά 15 έτη από της εγκαταστάσεώς των έκτισαν και την εκκλησίαν Άγ. Ιωάννης της οποίας ερείπια σώζονται μέχρι σήμερα εις την επάνω μεριά του χωριού.
Αλλά εκτός της ομάδος προσφύγων του Δαυγή, άλλη ομάς προσφύγων εξ 22 ατόμων προερχομένων και τούτων εξ Ηπείρου εγκατεστάθηκε εκεί το 1593. Επί κεφαλής της ομάδος αυτής ήτανε κάποιος ονόματι Νόκας.
Οι νέοι αυτοί κάτοικοι του χωριού ήτανε άνθρωποι εξελιγμένοι, εγγράμματοι και ως φαίνεται είχανε και οικονομική ευχέρεια γιατί μόλις εγκαταστάθηκαν εκεί έκτισαν σπιτάκια, άνοιξαν στέρνες κ.λ. Αυτοί κατέλαβαν το κάτω μέρος του χωριού.
Αλλά αφού εγκατασταθήκανε εκεί δύο διαφόρου προελεύσεως ομάδες, ο Διοικητής του νησιού διέταξε τον υποδιοικητή που έμενε στα Δηλεινάτα να μεταβή εις τον νέον αυτόν συνοικισμόν και να καθορίση ποία κτήματα θα πάρη η ομάς του Δαυγή και ποία η ομάς του Νόκα και αυτός καθορίζει ότι η μεν ομάς του Δαυγή θα πάρη τη βορειοδυτική πλευρά της περιοχής η δε του Νόκα τη νοτιοανατολική πλευρά.
Αυτή η απόφασις του Υποδιοικητού έγινε αφορμή να δημιουργηθεί ένα μίσος θανάσιμο μεταξύ των δύο ομάδων, διότι κτήματα που είχανε καλλιεργήσει οι Δαυγήδες τα έπερναν οι του Νόκα.
Η εχθρότητα των δύο αυτών ομάδων εκράτησε επί 120 χρόνια, καθ΄όλον αυτό το διάστημα ούτε κουμπαριές ούτε γάμους έκαναν μεταξύ τους. Πάντως όπως έλεγε ο Κουτσοπαναγής κατά το 1700 περίπου συμφιλιώθησαν και έκτοτε το χωριό ακολούθησε το δρόμο του, άρχισε να μεγαλώνει και να εξελίσσεται. Κατά τους χρόνους της επαναστάσεως έφθασε να έχει 820 κατοίκους, 505 άρρενες και 315 γυναίκες, επί των ημερών μου επί 145 οικογενειών οι 18 είχανε 4 αγόρια, οι 22 από 5 αγόρια και οι 14 από 6 αγόρια και κανένα κορίτσι, ένας μόνον φαμελίτης μου είχε 6 κορίτσια και κανένα αγόρι.
Πρέπει ακόμα να σας πω ότι από το 1830 αρχίσανε οι χωριανοί μας να φεύγουν από το χωριό, επήγαιναν κατ΄αρχάς εις την Βραϊλα, την Κωνσταντινούπολιν, την Αλεξάνδρεια αλλά κατά τας εορτάς ερχότανε πάλι στο χωριό. Ύστερα όμως όποιος έφευγε δεν ξαναγύριζε.
